ด้านกวีและวรรณกรรม
           วรรณกรรมที่กำเนิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 มีแนวแปลกใหม่ที่แตกต่างไปจากที่เคยมีมาแต่โบราณกาล โดยเฉพาะวรรณกรรม ที่เป็นร้อยแก้ว ส่วนวรรณกรรมร้อยกรองมีการเขียนลดน้อยลง กวีที่สำคัญในสมัยนี้ได้แก่
1. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระราชนิพนธ์ส่วนใหญ่เป็นร้อยแก้ว พระองค์ทรงรอบรู้หลายภาษาและทรงเชี่ยวชาญหลายสาขา มีทั้งที่เขียนเป็นภาษาไทย บาลี ภาษาอังกฤษ ดังนี้
ตำนานพระแก้วมรกต พระคาถาตำนานพระแก้วมรกต พระคาถาพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ ร่ายาวมหาชาติ ปฐมวงศ์ ( พระประวัติของปฐมบรมราชวงศ์จักรี ) บทละครเรื่องรามเกียรติ์ ตอนพระรามเดินดง โคลงพระราชทาน
2. หม่อมราโชทัย ( ม.ร.ว. กระต่าย อิศรางกูร )
แต่ง นิราศลอนดอน จดหมายเหตุเรื่องราชทูตไทยไปเมืองลอนดอน
3. พระยาอิศรานุภาพ
แต่ง พระสุธนคำฉันท์ อุเทนคำฉันท์
4. หลวงจักรปราณี ( ฤกษ์ )
แต่ง นิราศพระปฐม นิราศพระปถวี นิราศทวาราวดี
5. หม่อมเจ้าอิศรญาณ
แต่งเพลงยาวเจ้าอิศรญาณ หรือที่นิยมเรียกว่า ภาษิตอิศรญาณ