ประวัติศาสตร์สมัยรัชกาลที่ 3 ( พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ) ( 21/07/ 2367 –02/04/2394 )
ด้านกวีและวรรณกรรม
กวีคนสำคัญในสมัยรัชกาลที่ 3 เป็นกวีที่สืบต่อมาจากสมัยรัชกาลที่ 2 ที่ควรจะกล่าวถึงมีดังนี้
1. พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มิได้สนพระทัยในด้านการประพันธ์มากนัก ในสมัยรัชกาลที่ 2 พระองค์ได้พระราชนิพนธ์ วรรณคดีไว้ ที่สำคัญ ได้แก่ บทละครนอกเรื่องสังข์ศิลป์ชัย เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผนตอนขุนช้างตามนางวันทอง โคลงปราบดาภิเษก เมื่อขึ้นครองราชสมบัติแล้ว ก็ทรงสนับสนุนวรรณคดีที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ส่วนใหญ่เป็นผลงานของ สมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส
2. สมเด็จกรมพระปรมานุชิตชิโนรส
พระนิพนธ์ที่สำคัญ ได้แก่ ลิลิตตะเลงพ่าย สมุทรโฆษคำฉันท์ ปฐมสมโพธิกถา ร่ายยาวมหาเวชสันดรชาดก 11 กัณฑ์ ( เว้นกัณฑ์มหาพนและมัทรี ) กฤษณาสอนน้องคำฉันท์ ลิลิตพยุหยาตราพระกฐินทางสถลมารคและชลมารค โคลงดั้นยอพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ตำราฉันท์มาตราพฤตและวรรณพฤต พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา
3. คุณพุ่ม เป็นกวีหญิงคนแรกของไทย เป็นนักโต้สักวา ชอบโต้สักวาเรื่องอิเหนา โดยคุณพุ่มเป็นฝ่ายบุษบา ด้วยเหตุที่คุณพุ่มมีบ้านอยู่บนแพริมน้ำมีความเชี่ยวชาญ ในการบอกบทสักวา จนได้รับสมญาว่า “บุษบาท่าเรือจ้าง” เพลงยาวเฉลิม พระเกีรติ ( แต่งในสมัย ร. 5 ) เพลงยาวบวงสรวงฉลองสระบางโขมด
4 . สมเด็จกรมพระยาเดชาดิศร พระนามเดิมพระองค์เจ้าชายมั่ง (พ.ศ. 2336-2402)เป็นพระราชโอรสองค์ที่ 15 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศล้านภาลัย เป็นผู้ชำนาญในการ ประพันธ์โคลงสี่สุภาพ ผลงานที่สำคัญ คือ การชำระโคลงโลกนิต นิราศเสด็จไปทัพเวียงจันทน์ โลกนิติคำโคลง
5. พระมหามนตรี ( ทรัพย์ )
แต่งบทละครสั้น ๆ ล้อเรื่องอิเหนาชื่อเรื่อง ระเด่นลันได โคลงฤาษีดัดตน เพลงยาวกลบทชื่อกบเต้นสามตอน เพลงยาวแคะไคล้พระมหาเทพ(ทองปาน)
6. คุณสุวรรณ เป็นกวีผู้หญิงอีกคนในสมัยนั้น แต่งเพลงยาวนิราศ เรื่องกรมหมื่นอัปสรสุดาเทพประชวร บทละครเรื่องพระมเหลเถไถและอุณรุทร้อยเรื่องในรัชกาลต่อมา
7. กรมหลวงวงศาธิราชสนิท พระนามเดิม พระองค์เจ้าชายนวม เป็นพระราชโอรสองค์ที่ 49 ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศล้านภาลัย พระองค์เจ้าชายนวมเป็นศิษย์ของกรมสมเด็จพระปรมานุชิตชิโนรส เรื่องที่ทรงนิพนธ์ไว้ ได้แก่ โคลงจินดามณี โคลงนิราศพระประธมพระโทณ โคลงนิราศสุพรรณ
8. นายมี (หมื่นพรหมสมพัฒสร)
แต่ง นิราศถลาง นิราศเดือน นิราศพระแท่นดงรัง นิราศสุพรรณ