วิธีคิดแบบแยกแยะประเด็นหรือคิดแบบวิภัชชวาท

1. การคิดแบบแยกแยะประเด็น หรือ วิธีคิดแบบวิภัชชวาท
   คำว่า  "วิภัชชวาท"   มาจาก   วิภัชชะ  + วาทะ
   วิภัชชะ   แปลว่า  แยกแยะ  แบ่งออก  จำแนก หรือ แจกแจง ใกล้เคียงกับคำว่า  วิเคราะห์  
   ส่วนคำว่า วาทะ   แปลว่า   การกล่าว  การพูด การแสดงคำสอน ดังนั้นคำว่า  วิภัชชวาท  จึงแปลว่า  การพูดแยกแยะ การพูดจำแนก  การพูดแจกแจง หรือ  การพูดเชิงวิเคราะห์ ลักษณะสำคัญของการคิดและการพูดแบบนี้คือ การมองและแสดงความจริง โดยแยกแยะออกให้เห็นแต่ละแง่แต่ละมุมแต่ละด้านแต่ละประเด็นครบทุกแง่ทุกมุม ทุกด้าน ทุกประเด็น ไม่ใช่จับเอาประเด็นใดประเด็นหนึ่งมาคิดวิเคราะห์แล้วสรุปครอบคลุมเนื้อหาทั้งหมด
             วิธีคิดแบบวิภัชชวาทเป็นภาษาบาลีที่มีอยู่ในศาสนาพุทธ จัดเป็นวิธีคิดเชิงวิทยาศาสตร์ มีเหตุมีผลรองรับ สามารถแยกแยะและวิเคราะห์ แตกประเด็นตลอดจนสังเคราะห์ความรู้ทุกชนิดได้ โดยเฉพาะความรู้สากล บุคคลใดที่สามารถจับหลักการทั้งหมดของวิธีคิดชนิดนี้ได้ จะสามารถสร้างองค์ความรู้ที่เป็นสมมติสัจจะได้โดยง่าย
   ส่วนประกอบที่สำคัญของวิธีคิดแบบวิภัชชวาทะแบ่งเป็น 5 ส่วน ดังนี้
   1. ระบบ
   2. องค์ประกอบ
   3. เหตุปัจจัย
   4. เงื่อนไข
   5. เวลา
   ระบบ หมายถึง  การระบุ  บ่งบอกถึง สิ่งที่ก่อให้เกิดปรากฏการณ์ที่สามารถสังเกตได้ เป็นตัวแทนของปรากฏการณ์  เหตุการณ์ หรือ สถานการณ์ใด ๆ ที่เกิดขึ้น
   องค์ประกอบ หรือ ธาตุ element หมายถึง การที่ธาตุหรือสิ่งต่าง ๆ ทั้งหลายที่มาประชุมรวมกันในระบบ เป็นตัวแทนของหน่วยย่อยในระบบนั้น ๆ
   เหตุปัจจัย หมายถึง เหตุปัจจัยที่ต้องมารวมกันเป็นระบบนั้นๆ  (ทำไมต้องมีระบบนั้น ๆ เกิดขึ้น หรือมาประชุมกัน หรือความต้องการให้เกิดผลลัพธ์สุดท้ายเป็นอย่างไร) สิ่งนี้เป็น เหตุ  ซึ่งเกิดจากธาตุแต่ละชนิดก่อกำเนิดมาได้อย่างไร สิ่งนี้เป็น  ปัจจัย
   เงื่อนไข หมายถึง แนวทางในการพรรณนาคุณสมบัติของระบบ หรือปรากฏการณ์ หรือสภาวะใดๆ  ที่จะทำให้องค์ประกอบทำงานได้ตามหน้าที่ได้ถูกต้อง
   เวลา หมายถึง เครื่องบ่งชี้ความเปลี่ยนแปลงของระบบสิ่งต่าง ๆ ที่มีมิติของเวลาเข้ามาเกี่ยวข้อง มีจุดเริ่มต้น การสิ้นสุด คิดเป็น ระยะเวลา (... วินาที  นาที  ชั่วโมง วัน เดือน ปี ทศวรรษ ... ) มีความเร็วเข้ามาเกี่ยวข้อง หรืออัตราเร็ว (การเปลี่ยนแปลง : นาที  หรือ ระยะทาง : ระยะเวลา หรือ จุดเริ่มต้นไปถึงจุดสิ้นสุด : ระยะเวลา)

ตัวอย่าง วิธีการคิดแบบวิภัชชวาท  หรือ การคิดแบบแยกแยะประเด็น
                                      เด็กหญิงสมศรี  มากมีทรัพย์   รับประทานก๋วยเตี๋ยวหมูเป็นอาหารกลางวัน

         2.   การคิดแบบสืบสาวเหตุปัจจัย  (อิทัปปัจจยตา)
การได้มาซึ่ง “องค์ประกอบ”  ตามขั้นตอนวิภัชชวาท มีการอิงอาศัยกันอย่างไร
         สิ่งที่มาประชุมกันเป็นก๋วยเตี๋ยวหมู การทำก๋วยเตี๋ยวหมู การผลิตเส้นก๋วยเตี๋ยว ภาชนะ (ชาม ช้อน ตะเกียบ ฯลฯ) น้ำ ผัก เครื่องปรุงรส กว่าจะได้ก๋วยเตี๋ยวหมู หนึ่งชามคงไม่ใช่ แม่ค้าไปซื้อก๋วยเตี๋ยว จากตลาดแล้วนำมาปรุงขาย ต้องพิจารณาองค์ประกอบต่างๆ เกิดขึ้นได้อย่างไร กว่าจะมาเป็นเส้นก๋วยเตี๋ยว หรือส่วนประกอบอื่น ๆ เกิดขึ้นได้อย่างไร จากนั้นจึงมาพิจารณา การรับประทาน ก๋วยเตี๋ยวหมู ของเด็กหญิงสมศรี  มากมีทรัพย์ ตามเหตุปัจจัย
         ในที่นี้ขอคิดตาม หลักปฏิจจสมุปบาท  (พิจารณาจากคนรับประทานก๋วยเตี๋ยวหมูเป็นแกนกลาง)

3.    การคิดแบบแยกแยะส่วนประกอบ  (อนัตตา) ยึดหลัก นามรูป (นามขันธ์ รูปขันธ์) สิ่งที่ไม่ใช่ตัวตน ไม่มีตัวตน ไม่มีอัตตา ไม่มีเขา ไม่มีเรา อนัตตาหรือ อนัตตตา เป็นปรมัตถธรรม เป็นสภาวะธรรมมีอยู่จริงในขันธ์ 5  เพราะมีอนัตตลักษณะดังนี้
       1. เป็นสภาพว่างเปล่า คือหาสภาวะที่แท้จริงไม่ได้ เพราะประกอบด้วยธาตุ 4 เมื่อแยกธาตุออก สภาวะที่แท้จริงก็ไม่มี
       2. หาเจ้าของมิได้ คือไม่มีใครเป็นเจ้าของแท้จริง สงวนรักษามิให้เปลี่ยนแปลงไม่ได้
       3. ไม่อยู่ในอำนาจ คือไม่อยู่ในบัญชาของใคร ใครบังคับไม่ได้ เช่นบังคับมิให้แก่ไม่ได้
       4. แย้งต่ออัตตา คือตรงข้ามกับอัตตา ตัวตน ของตน
เมื่อนำมาพิจารณาคิดแบบแยกแยะส่วนประกอบโดยยึดหลักอนัตตา จะได้ดังนี้

  4.    การคิดแบบสามัญลักษณ์  (ไตรลักษณ์)

5.    การคิดแบบแบบอรรถสัมพันธ์

6.    การคิดแบบเห็นคุณโทษและทางออก
เน้นการยอมรับความเป็นจริงทั้งด้านดีและด้านเสีย

7.    การคิดแบบคุณค่าแท้คุณค่าเทียม

8.    การคิดแบบเร้าคุณธรรม
พิจารณาตามคุณค่าแท้คุณค่าเทียม (เน้นด้านบวก)
ช่วยการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ
ช่วยให้คนมีอาชีพสุจริตในขั้นตอนการผลิตและจำหน่าย (เชื่อมโยงกับการอิงอาศัย)
เพิ่มทางเลือกและความสะดวกในการบริโภคอาหาร

9.    การคิดแบบอยู่กับปัจจุบัน
ใช้หลักธรรมสติปัฎฐาน  4 เป็นหลักธรรมที่อยู่ในมหาสติปัฏฐานสูตรเป็นข้อปฏิบัติเพื่อรู้แจ้ง คือเข้าใจตามเป็นจริงของสิ่งทั้งปวงโดยไม่ถูกกิเลสครอบงำ
สติปัฏฐาน 4 หมายถึง การตั้งมั่น ความแน่วแน่ ความมุ่งมั่นโดยรวมคือเข้าไปรู้เห็นในสิ่งทั้งหลายตามความเป็นจริง ตามมุ่งมองของไตรลักษณ์หรือสามัญลักษณะ โดยไม่มีความยึดติดด้วยอำนาจกิเลสทั้งปวง ได้แก่

1. กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึง การมีสติระลึกรู้กายเป็นฐาน ซึ่งกายในที่นี่หมายถึงประชุม หรือรวม นั่นคือธาตุ 4 ได้แก่ ดิน น้ำ ลม ไฟมาประชุมรวมกันเป็นร่างกาย ไม่มองกายด้วยความเป็นคน สัตว์ เรา เขา แต่มองแยกเป็น รูปธรรมหนึ่งๆ เห็นความเกิดดับ กายล้วนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา
2. เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึง การมีสติระลึกรู้เวทนาเป็นฐาน ไม่มองเวทนาด้วยความเป็นคน สัตว์ เรา เขา คือไม่มองว่าเรากำลังทุกข์ หรือเรากำลังสุข หรือเราเฉยๆ แต่มองแยกเป็นนามธรรมอย่างหนึ่ง เห็นความเกิดดับ เวทนาล้วนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา
3. จิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึง การมีสติระลึกรู้จิตเป็นฐาน เป็นการนำจิตมาระลึกรู้เจตสิกหรือรู้จิตก็ได้ ไม่มองจิตด้วยความเป็นคน สัตว์ เรา เขา คือไม่มองว่าเรากำลังคิด เรากำลังโกรธ หรือเรากำลังเหม่อลอย แต่มองแยกเป็นนามธรรมอย่างหนึ่ง เห็นความเกิดดับ จิตล้วนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา
4. ธรรมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน หมายถึง  การมีสติระลึกรู้สภาวะธรรมเป็นฐาน ทั้งรูปธรรมและนามธรรมล้วนมีความเกิดดับ ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา
          เมื่อนำการคิแบบอยู่กับปัจจุบันโดยใช้ สติปัฏฐานมี 4 ระดับ คือ กาย เวทนา จิต และ ธรรม
   มาพิจารณาเด็กหญิงสมศรี  มากมีทรัพย์ รับประทานก๋วยเตี๋ยวหมูเป็นอาหารกลางวัน จะได้ดังนี้

10.    การคิดแบบอริยสัจ 4