พระมหากัจจายนะ  เป็นบุตรของพราหมณ์ ตระกูลกัจจายนะ  ผู้เป็นปุโรหิตของพระเจ้าจัณฑปัชโชต ในกรุงอุชเชนี  เดิมท่านชื่อว่า  “กัญจนะ”  เพราะมีรูปร่างลักษณะงามสง่า  มีเสน่ห์แก่ผู้พบเห็น  เมื่อเจริญวัยขึ้น  ได้เรียนจบ ไตรเพท  เมื่อบิดาถึงแก่กรรมแล้วได้ดำรงตำแหน่งปุโรหิตแทนบิดา เมื่อพระบรมศาสดาตรัสรู้แล้วเสด็จเที่ยวจาริก ประกาศหลักธรรมคำสอน  พระเจ้าจัณฑปัชโชต มีพระราชประสงค์จะกราบทูลอาราธนาพระพุทธองค์เสด็จสู่กรุงอุชเชนี  จึงรับสั่งให้ปุโรหิตกัจจายนะไปกราบทูลอาราธนา กัจจายนะถือโอกาสกราบทูลลาเพื่ออุปสมบทด้วย เมื่อทรงอนุญาตแล้วจึงพร้อมด้วยบริวารติดตามอีก 7 คน  เดินทางไปเฝ้าพระบรมศาสดา  เมื่อเดินทางไปถึงก็รับเข้าเฝ้า พระพุทธองค์ตรัสพระธรรมเทศนาให้ฟัง ทั้ง 8 คนนั้น  ก็ได้บรรลุเป็นพระอรหันต์ แล้วกราบทูลขออุปสมบท  พระพุทธองค์ทรงอนุญาตให้เป็นภิกษุด้วยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปนา  เมื่อได้อุปสมบท ได้กราบทูลอาราธนา พระบรมศาสดาเสด็จสู่กรุงอุชเชนี  แต่พระบรมศาสดารับสั่งให้ท่านไปเอง พระเจ้าจัณฑปัชโชตและชาวเมือง ก็จะเกิดศรัทธาเหมือนกัน พระมหากัจจายนะ  จึงกราบทูลลาพระบรมศาสดาพาภิกษุบริวารอีก  7  องค์นั้น  เดินทางกลับสู่กรุงอุชเชนี ประกาศหลักธรรมคำสอนในพุทธศาสนาให้พระเจ้าจัณฑปัชโชต  และชาวเมืองได้สดับรับฟัง  เกิดศรัทธาเลื่อมใสทำให้พระพุทธศาสนาแพร่กระจายทั่วกรุงอุชเชนีแล้ว  ท่านก็ได้เดินทางกลับมาเฝ้าพระผู้มีพระภาคอีก
ท่านพระมหากัจจายนะ พักอาศัยอยู่ที่ภูเขาปวัตตะ แขวงเมืองกุรุรฆระ ใน อวันตีทักขิณาปถชนบท ขณะนั้น มีอุบาสกคนหนึ่งชื่อว่า โสณกุฎิกัณณะ มีศรัทธาจะอุปสมบท แต่เนื่องจากในอวันตีชนบทนั้นมีพระภิกษุจำนวนน้อย  ไม่ครบเป็นคณปูรกะจำนวน  10  รูป  ( ทสวรรค )  ตามพระบรมพุทธานุญาต  ท่านจึงให้บรรพชาเป็นสามเณรอยู่นานถึง  3 ปีกว่าจะได้อุปสมบทและเมื่อ ท่านโสณกุฏิกัณณะ ได้อุปสมบทแล้ว  ปรารถนาจะเข้าเฝ้าพระบรมศาสดา  ได้กราบลาพระมหากัจจายนะ
พระมหากัจจายนเถระเป็นพระพุทธสาวกที่มีสติปัญญาเฉลียวฉลาดสามารถอธิบายธรรมที่ย่อให้พิสดาร  ให้ผู้ฟังเกิดศรัทธาเลื่อมใสได้โดยไม่ยาก  ทั้งนี้เพราะส่วนหนึ่งท่านเป็นผู้มีความเชี่ยวชาญในปฏิสัมภิทา 4